O 25 de marzo de 2019 íamos durmir ca nova dun novo incendio en Dodro. Á mañá seguinte espertamos con que ese lume voraz que comezara en Dodro estendérase a algunhas parroquias de Rianxo. Os rapaces ese día tiñamos que ir ao instituto, como un día calquera, pero cun medo no corpo que non era característico dun día calquera. Todo era normal ata que nas últimas horas da mañá comezamos a ver como todo o ceo se cubría dun fume gris, case negro. Xa non víamos o ceo azul dese día cando chegaron os bombeiros e a garda civil de Rianxo para desaloxarnos. O lume estaba xusto detrás do instituto. Como chegou tan rápido?! Era unha situación totalmente desconcertante.
Este incendio levou consigo máis de 1.200 hectáreas dende Rianxo ata O Barco de Valdeorras. Os veciños de Rianxo desaloxados e o nivel 2 de alerta establecido nun incendio que mobilizou medios aéreos, militares e servizos de emerxencia aos que se uniron os habitantes da zona. Moitos rianxeiros e de arredores perderon parte da súas terras de cultivo, invernadoiros e mesmo os seus fogares. Pero…que ou quen provocou isto? A hipótese que a propia Xunta manexou foi a dunha chispa procedente dunha torre de alta tensión como primeira fonte do incendio. O tempo meteorolóxico tampouco axudou nos labores de extinción xa que as escasas precipitacións, as elevadas temperaturas deses días e o vento levaron a que o lume se estendera con tanta rapidez.
Algunha das ferramentas matemáticas que se utilizan nas epidemias sería por exemplo a curva da que falan os medios. Isto non deixa de ser unha función na que representamos os infectados con respecto ao tempo. A derivada dinos como de rápido e de lento cambia esa función, se non cambia a derivada é 0. Os sistemas, se interveñen as ecuacións e as derivadas, serían ecuacións diferenciais. Mídese a xente susceptible a ser infectada, a infectada e a xente que se deixa fóra (tamén se poden engadir os expostos).
A cantidade de contaxiados que produce un só infectado é un parámetro que, se é maior que un, significa que pode infectar a varias persoas. Se é así, estamos nunha epidemia e hai que reducilo a un ou a menor que un. Depende de moitas cousas, como as nosas costumes, con canta xente esteamos, a bioloxía da enfermidade, etc. Na nosa man está, tentar xerar unha vacina ou intentar evitar o contacto.
Algúns sistemas biolóxicos compórtanse de forma exponencial. Ao principio ninguén ten virus, logo vai habendo enfermos e por último, vai quedando menos xente con posibilidade de ser infectada. Entón, temos que mirar canta xente queda dispoñible para contaxiar, e cando non haxa, acabaríase a curva e a epidemia.
Se un inglés desexase acceder a un cargo público en Francia, Alemaña ou Italia, sabería que ten que aprender a súa lingua. Pode que nuns anos nos atopemos en postos públicos ingleses que descoñecen o español, italiano ou portugués, e será culpa dos españois que o permitiron. Deben os galegos permitir que ás persoas a quen lles pagan os soldos descoñezan a súa lingua?
Calquera persoa que viva na Galiza pode desmentir as palabras do deputado que afirmou: “Ninguén pode negar que o castelán desapareceu da Galicia”. O que demostra ese deputado, ademais de non pasar moito tempo no país, é que non respecta a normalización lingüística.
Non podemos esquecer que os galego-falantes temos o dereito a expresarnos en galego se así o desexamos: como poñelo en funcionamento se o funcionariado da Galiza descoñece a nosa lingua? Os galegos deben poder empregar a lingua de xeito natural, sen ter que estar reivindicando ese dereito do que non gozan.
Así mesmo, destaca a Ultranoite no teatro galego. A Ultranoite é un cabaret colectivo que o grupo Chévere leva ofrecendo máis de dúas décadas. Asumindo a tradición das Cantigas de Escarnio e Maldicir, con humor sobre a actualidade, empregando a música, próxima ao Entroido, as Ultranoites constitúen un xénero en si. Así mesmo, o grupo Chévere naceu en Santiago de Compostela en plena transición democrática formado por persoas que proviñan de diversas disciplinas como a música, o teatro ou a performance e que romperon cos complexos e a maneira antiga de facer teatro. Despois de recoñecementos como o Premio Nacional de Teatro ou os Premios María Casares, agora levan á escena esas producións teatrais que lles deron a coñecer para celebrar o seu trinta aniversario. Este grupo caracterízase pola súa maneira minimalista de facer teatro e o seu compromiso social con temas como a globalización, o consumismo, a especulación inmobiliaria ou o xénero. As súas producións apelan ao xogo e á risa como forma de expresión. Entre as que alcanzaron maior proxección están “Eurozone” e “Citizen”. Cabe destacar “Eroski paraíso”, unha produción deste grupo que se estreou en 2016. E recentemente a TVG proxectou a súa versión cinematográfica, dirixida por Jorge Coira e Xesús Ron. Con todo, os integrantes do grupo destacan que a Ultranoite ofrece un reflexo cómico, crítico, duro e perralleiro dunha realidade aparente.
A Guerra Civil foi un acontecemento que enfrontou a pais, fillos, irmáns e amigos. Non houbo gañadores, pero si perdedores, e os que escolleron o bando “equivocado”, tiveron que enfrontarse á morte, ao exilio, ou cando menos ao silencio: a calar os seus ideais, a cesar a súa loita, e a ver como o país que desexaban para os seus descendentes, convertíase nunha utopía.
Nunha casa “roxa”, dos descendentes do último alcalde republicano rianxeiro, continua ese silencio a día de hoxe. Meu avó nunca falou do acontecido durante a guerra. Miña nai sempre conta que era algo vetado, algo do que non se lle podía preguntar. Pero el relatoume “Meu pai tivo moita sorte, pois sempre foi moi boa persoa. O seu cuñado era xeneral dos nacionais en Asturias o cal nos axudou en todo momento e por iso non tivemos que marchar de Rianxo, a pesar de que estaba metido de cheo en política”. Non hai un exemplo máis preto a min do silencio dunha guerra, cando escoito a meus avós repetir día si e día tamén: “Nunca vos metades na política”.
Nunca se produciu ese berro, porque lle quitaron a voz. Vivían do que as tías de meu avó gañaban como mestras, vendo como todos os miraban por riba do ombreiro, porque eles tiveran sorte, as únicas represalias que tiñan era ver como seus fillos pasaban fame, sen poder traballar porque levaban na fronte escrita a palabra “ROXOS”, pero lembremos, unha vez máis que eran afortunados.
Meu avó era un rapaz “moi comedoriño”, como se di na miña casa, polo que cando empezou a faltar a comida para el e seus irmáns, acostumaba a irlle pedir comida aos seus veciños: “Recordo chorar na porta dos veciños do lado, sempre se apiedaban de min, e dábanme parte da bola de pan. Facíalles graza que un rapaz gordiño chorara por fame. Meu pai estaba acostumado a baixar a cabeza pola rúa, e agora facíao tamén ao saír á porta da súa casa, por culpa de seu fillo que ía rogando comida”.
Na actualidade, o niño de “roxos” que foi o Bar Nine, quedou impregnado de silencio. Meu avó puido traballar nel, porque cesaron as represalias (deixáronlle telo aberto) e iso foi máis que suficiente. É fogar, lugar de risas e lugar de xuntanza, unha pequena taberna familiar, que esqueceu calquera sufrimento pasado, pois así tiña que ser “e non te metas nunca en política, porque para que?”.
Ollas para a súa foto día tras día, esperando a que volva, esperando novas del. Pasaron os anos, mucharon as flores e o teu cabelo foi sumando pinzas e perdendo cor. Teciches soa a túa tea, sembraches o teu nabal, vas por leña ó monte e vela arder no lar, onde ferve o pote do caldo que soa has de cear. O teu homiño perdeuse e ninguén sabe onde vai, nin que foi del. Ti esperas ás anduriñas que pasaron con el as ondas do mar, esperas que voen, voen e veñan e che digan onde está. Esperas que as anduriñas traian unha carta. Esperas na oficina de correos. Esperas, pero as anduriñas fai corenta anos que marcharon, corenta anos que non voltaron, corenta anos que non traen carta algunha. Semellas a viúva dun vivo, porque non hai nome para a nai que queda sen fillo.
O tic tac do reloxo soa igual tódolos días, a agulla cambia de posición cada segundo, un tempo concreto que leva durando o mesmo corenta anos. Miras as agullas, miras a foto do teu neno e volves a mirar o reloxo. Pensas que estará facendo agora, como lle irá. Corenta anos e a posibilidade de saber del é o único que che dá folgos para erguerte cada día.
Ata que a andoriña trae novas. Tantos anos esperando e dalgún xeito queres alongar a espera. Sabes que o feito de abrir esa carta vai a cambialo todo. Por iso decides vivir os últimos momentos aproveitando a esperanza que che queda. Repañando o último sorriso, porque unha vez aberta pode que os teus dentes decidan agocharse para sempre.
O reloxo soa agora doutro xeito. Máis ás présas. Desapareceu ese tic tac continuo e ininterrompido durante corenta anos. Din que o tempo é subxectivo, que a inquedanza acelérao. Non sabes ler, por iso as horas seguen a pasar. Tampouco ela sabe, por iso non che importou que lese a carta en alto, porque o que dicía non era realmente o que había escrito. E ti sabíalo. Ós poucos comezaches a aceptalo. A carta non traía boas novas e tiñas que afrontalo. Camiño da verdade empezaches a ollar doutro xeito. Antes atravesabas os sendeiros mirando cara a fronte. Tiñas un obxectivo fixo: a oficina de correos. Agora camiñas máis paseniño, como intentando retrasar o momento. Camiñas consciente do teu redor. Consciente do rapaz que sempre estivo aí, pero que sempre ignoraches. Do rapaz que podía ser o teu fillo, pero non é.
El estaba lonxe, nas Américas. Procurando un anaco de pan para comer e un lugar onde durmir a cuberto. Tentando saciar a fame e o frío. Co corpo ó outro lado do charco, pero co pensamento no seu fogar. Co único anhelo de facer fortuna e voltar para a casa traxeado e conducindo o mellor dos coches. Estaba lonxe. E digo estaba, porque xa non está. Nin lonxe, nin preto. A andoriña trouxo riqueza, pero tamén soidade. Veu traxeada, conducindo un bo coche, desaxeitado para os camiños da aldea. Veu e nunca antes viñera. Os veciños asisten á entrega desa herdanza. E ti, aínda que rodeada de xente, sénteste máis soa ca nunca.
Incinéralo. Queimas o seu corpo. As súas mans. A fortuna que fixera traballando. Ves como arden os cartos, mentres asistes a unha orquestra de berros, golpes e esixencias. “Abre a porta, abre a porta!”. O poder do diñeiro. Non abras. Queren o que queda do teu fillo. Pero ti, senlleira muller, só queres despedilo onde, como todo galego, tamén el quería morrer: na súa terra.
E ficas como viuva dun morto que ninguén consolará.